اولین قطعه: بخش اول
بسم الله الرحمن الرحیم
اولین قطعه از استاد «محمد عبدالعزیز حصان» هست.
ایشان سال 2003 فوت کردند و حدود 10 سال از فقدان ایشان می‌گذره.
خداوند با صالحان محشورشان کند.
لقبی که به ایشان داده‌اند «استاذ الوقف و الابتداء و التلوین النغمی» به معنای «استاد وقف در انتهای عبارات»، «استاد شروع در ابتدای عبارات» و «استاد رنگ‌آمیزی آهنگین» قرآن است. برای همین هم بسیار در انتقال معنا بر اساس موسیقای کلام وحی تبحر دارند.
«فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَمِنَ الْقُرْآنِ!»: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا{!} إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا»
«أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا!»:
این قطعه به روایت «ورش از نافع» تلاوت گردیده که به نوعی می‌توان از این روایت حالت خودمانی‌تر و صمیمانه‌تری را نسبت به روایت «حفص از عاصم» برداشت نمود.
این قطعه ایشان در «دستگاه سه‌گاه» اجرا شده است. لحن بسیار تند و شدید ادا می‌شود و حالت «آمرانه» پیدا می‌کند؛ گویی خود خداوند به نهیب به بندگان خود می گوید: «بس است دیگر! توبه کنید!»
قاری محترم در هنگام تلاوت «یَا» برای جلب توجه و تجمیع حواس از شیوه «مُدولاسیون» {یعنی کنار هم قرار گرفتن چهار تحریر به صورت صعودی} استفاده می‌کند؛ البته این اتفاق هم برای تغییر «دستگاه» صورت می‌گیرد و هم برای تغییر سطح تلاوت {یعنی قرار، جواب و جواب الجواب} که در اینجا از «قرار» به «جواب» پل زده می‌شود. {مثل کاری که استاد عبدالباسط در بیان «یا زکریا» در تلاوت خاص خود در سوره مبارکه مریم انجام می‌دهد.}
در فارسی هم این امر اتفاق می‌افتد که ما بخواهیم به کسی نهیب بزنیم {مثلاً کسی که در معرض خطر قرار می‌گیرد! یا کسی، دیگری را در معرض خطر قرار می‌دهد!} به همین شیوه عمل می‌کنیم.
« آ آ آ آ»ی حواست کجاست!
واژه «آمَنُوا» در روایت «ورش از نافع» {علیرغم اینکه در روایت «حفص از عاصم» مد نیاز به سبب مد علاوه بر حرف مدی دارد} هنگام تلاوت با دو مد اختیاری {مصوّت «آ» و «او»} همراه است {که نیازی به سبب مد یعنی همزه و یا سکون ندارد} و قاری فقط از اولی استفاده می‌کند. دلیل این امر آن است که اجتماع ایمان آوردگان را یادآور شود و گویی حالت نصیحت‌گونه به کلام خود بدهد؛ یعنی همه حواس‌ها جمع باشد تا نصیحت کنم. نظیر این مطلب در خطبه نماز عیدین و جمعه نیز اتفاق می‌افتد که خطیب می‌گوید: «خودم و «همه شما نمازگزاران» را به رعایت تقوای الهی توصیه و سفارش می‌کنم.»
در مورد تلاوت واژه «تُوبُوا» که اوج کار نیز هست، یک اتفاق جالب می‌افتد و آن «موتیف» {به معنای تکرار قطعات آهنگین و شبیه به هم در پشت سر هم} است. دقت کنید خود هجا یا بخش اول واژه «تُوبُوا» یعنی «تُو» 4 تحریر دارد که اول و سوم عین هم، و دوم و چهارم رفت و برگشتی {یا فراز و فرودی} هستند؛ یعنی نظیر اتفاقی که در اذان هم می‌افتد. یک گزاره تکرار می‌شود؛ ولی گزاره اول حالت فراز دارد و گزاره دوم حالت فرود. این از «موتیف» اول که شکل آن هم در زیر می‌آید:
«تُو»=«'-'_»
دقت داشته باشید که قاری با همین رفت و برگشت‌ها سعی در تغییر فضای مخاطب دارد.
قاری روی هجا یا بخش دوم از واژه «تُوبُوا» یعنی «بُوا» سه سری تحریر می‌زند که بین آن سری وسط یک امتداد با تحریر فرودی دارد که در زیر آورده‌ام.
«بُوا»=« -_-_-_-|^-| '-'_ »
دقیقاً 13 تحریر هست که اوج آن «^» است و با تحریر بعدی فرود شروع می‌شود.
دومین «موتیف» را در تحریرهای «-_-_-_-» می‌بینید.
سومین «موتیف» درتحریر «'-'_» در می‌بینید.
چهارمین «موتیف» تکرار «موتیف» «'-'_» یعنی «موتیف» اول و سوم می‌بینید؛ یعنی «موتیف» در «موتیف»!
باز این واژه هم دو مد اختیاری دارد؛ اما قاری دومین حرف مد را می‌کشد. به دلیل تکرار «موتیف» مسئله تکرار توبه را در نظر دارد؛ همانگونه که شاعر هم می‌گوید:
«باز آ باز آ هـر آنچه هـسـتی باز آ» «گر کــافـر و گــبـر و بـت‌پرســتی باز آ»
«این درگه ما درگه نومیــدی نیست» «صــ(100)ـد بار اگر توبه شکستی باز آ»
در هنگام تلاوت و بیان قید «إِلَى اللَّهِ» و نیز «تَوْبَةً نَّصُوحًا» لحن را به نرمی و لطافت سوق می‌دهد؛ گویا خدا آغوش خود را برای بندگان باز می‌کند تا بازگشت جدی به سوی او داشته باشند. یعنی «تواباً رحیماً» بودن خداوند اینجا به خوبی بیان و تلاوت می‌شود.
در خود واژه «تَوْبَةً» به نحوی با تحریرها آغشته می‌شود که ملاحت توبه را برساند؛ هجا یا بخش «تَوْ» با 4 تحریر، بخش «بَـ» با یک تحریر و هجا یا بخش «ـةً» با 5 تحریر، حساب تحریرهای این واژه را به 10 می‌رساند! دقت داشته باشید که هجاهای کشیده به ترتیب 4 و 5 تحریر ریز و سرعتی گرفته‌اند و برای هجای کوتاه اغلب یک تحریر و به ندرت دو تحریر پسندیده است. به عبارت روشن‌تر قاری می‌خواهد بگوید: «عجب این توبه شیرین و خواستنی است!»
دقت کنید که در تلاوت آخرین هجا یا بخش از واژه «نَصُوحًا» یعنی «حا» سه «تحریر» زده می‌شود که دو تحریر اول با استحکام بخشیدن به معنای «توبه واقعی» ارتباط مستقیم دارند.
در ترکیب دو مورد بالا قاری سعی در انتقال چنین مضومنی دارد: «اگرچه این توبه شیرین با آغوش باز الهی همراه است، ولی اگر جدیت داشته باشی ارزشمند است!» این همان «خوف و رجا»ی توأمان است.
بخش دوم این قطعه از تلاوت ایشان را در مطلب دیگری به روان شما تقدیم خواهم نمود.
با قرآن مأنوس باشید.
محمد امین تولی